İnternetten satın aldığınız elektronik kitapları, ister bilgisayarınızda, isterseniz cep bilgisayarınızda okuyabilirsiniz. Hatta yazmaya elim yatkın diyorsanız, hemen çok yaygın olan PDF formatında kitabınızı tasarlayıp internetten dağıtmaya başlayabilirsiniz. Gelin şimdi e-kitap konusuna giriş yapalım.
Birçok kavramın önüne bugün ?e? gelmeye başladı. E-Posta, E-Banka, E-Devlet vesaire, örnekleri çoğaltmak mümkün. Bense bu ay ?E-Kitap?tan söz etmek istiyorum size. Açılımını verirsek, ?elektronik kitap? konumuz. Geçen ay, elektronik yayıncılık konusuna giriş yaparken, bu yayıncılık türünü şöyle tanımlamış, ?Elektronik yayıncılık, en yalın anlatımla belgelerin elektronik ortamlar ya da ağlar aracılığıyla dağıtımı, arşivlenmesi ve bu belgelere erişilmesidir? demiştik. E-Kitap da bu tanımın içinde bir unsurdur. Kâğıt yerine elektronik dökümanlar olarak karşımıza çıkan E-Kitap, bilgisayar veya diğer elektronik araçlar yardımıyla okunabilen bir üründür.
E-Kitabın, basılı kitaplara göre bazı avantajları vardır. Kâğıt, cilt, baskı maliyeti olmadığı için basılı kitaplara göre çok daha ucuza mâledilebilen e-kitapların dağıtım noktasında da büyük avantajları var. E-Kitaplar, internet üzerinden dağıtılabildikleri için de okurlar, istedikleri kitaba kısa sürede sahip olabilmektedirler.
Bir çok e-kitap ücretsiz dağıtılıyor
Basılı kitapların karşılaştığı dağıtım ve satış noktaları gibi sorunların aksine, e-kitaplar internet üzerindeki herhangi bir sitede satılabilir ve okuyucular kredi kartları ile bu kitapları anında kişisel bilgisayarlarına veya avuçiçi bilgisayarlarına indirebilirler. İçerisinde hızlı bir şekilde sözcük taraması yapılabilmesi ve dilediğinde basılı kitapta olduğu gibi satır altı çizilebilmesi de e-kitabın önünü açan unsurlardan sadece bir kaçıdır.
Elektronik kitap, yazarlar açısından da, büyük fırsatlar sunuyor. Kitaplarını yayınevlerinden çıkarma imkânı bulamayan birçok yazar, kendi kitabını birkaç dakika içinde elektronik kitap olarak hazırlayıp, internette dağıtabiliyor.
Elektronik kitap, basım, dağıtım gibi ek masrafları olmadığından son derece ucuz, çoğu zaman da bedava dağıtılıyor. Elektronik kitapların fiyatları 5-10 dolar arasında değişiyor. E-kitaplar maliyet düşüklüğünün yanı sıra kâğıt kullanılmadığı için de çevreciler tarafından da destekleniyor. Çevreciler, basılı yayınların dünyada kısıtlı olan orman kaynaklarını hızla tükettiğini savunuyor.
Kitap hacmi küçülüyor
E-kitaplarla birlikte kitapların hacim olarak küçüldüğü görülüyor. Örneğin Stephen King?in internet üzerinden satılan romanı sadece 65 sayfaydı. Yayıncılar açısından bu hacimdeki bir kitabı internet üzerinden yayımlamak çok daha ucuza mâloluyor. Elektronik kitapların en büyük avantajlarının biri de, küçük hacmine rağmen, ciltler dolusu kitabı içerisinde barındırabilmesi. Birkaç yüz gramlık bir cihaz üzerinde ciltlerce kitabı taşımak mümkün olabiliyor.
E-Kitap teknolojisi sayesinde eğitimde de yeni kolaylıklar geliyor. Örneğin, sırt çantalarında bir yığın kitap taşıyan öğrenciler, tek bir e-kitabın içine yüklenen kitap ve defterleriyle okula gidebilir ve bu sayede, kilolarca yük taşımaktan kurtulabilirler.
Getirdiği büyük imkânlara rağmen e-kitapların önünde birçok engel var. Bunların en başında klasik okuma alışkanlıkları geliyor. Birçok okuyucu bir bilgisayar ekranından kitap okuma fikrine şiddetle karşı çıkıyor. Ekrandan uzun süreyle metin okumak gözler için son derece yorucu. Bu duruma karşı e-kitap yazılımı üreten firmalar, kâğıtla aynı görüntü kalitesi veren ve gözü yormayan e-kitap formatları üzerinde çalışmalarını sürdürüyorlar.
E-kitap olgusuna soğuk yaklaşan kesimlerden biri de yayıncılar. Yayıncılar, kitapların elektronik ortama geçmesi ile ticari olarak zayıf düşebilecekleri kaygısını taşıyorlar.
Yayıncılar, e-kitaba soğuk
Genelde yazarlar, yayınevlerinin etkisi altındadır. Yazar, neyi nasıl yazarsa, yayınevinin kitabını basmayı kabul edeceğini çok iyi bilir. Yayınevleri, her kitap için ciddi bir yatırım yaptığını, dizgi, film, kalıp, baskı, ulaştırma, dağıtım, vergi gibi birçok masraf yaptığını düşünerek, bir kitabı yayınlamadan önce incele eleyip sık dokumak zorundadır. Yayıncı, bir kitabı basmayı kabul etmekle büyük bir riske girdiğini, deyim yerindeyse kumar oynadığını düşünür.
Bu nedenle, yazar, yayıncı faktörünü/etkisini/baskısı hiçbir zaman gözardı edemez. Elektronik kitap ise, yayıncı baskısı olmadığı için, herkesin dilediği gibi yazacağı ve kendi kitabını basacağı bir araçtır. Bu açından herkese kendi kitabını yayınlama hakkın verdiği için, fırsat eşitliği sağlar.
Sansür korkusu pazar endişesi gibi nedenlerin yanı sıra çok dar bir kesime hitap ettiği için hiç bir zaman yayınlanamayan kitaplar bu sayede gün ışığına çıkabilir. Raf ömrü haftalar ve aylarla sınırlı olan süreli yayınların arşivleri de kolaylıkla erişilebilir hale gelir. Kendi dijital kitabını kendin yayınla türü firmalar ortaya çıkar ve böylece genç yazarlara daha çok fırsat verilmiş olur.
Niteliksizlik tehlikesi var mı?
Herkesin kendi kitabını masrafsız bir şekilde çıkarabiliyor olması, fırsat eşitliği açısından önemli. Ancak e-kütüphanelerin niteliksiz kitaplarla dolması gibi bir tehlike de doğuyor ister istemez. Yayınevinin bir kitabı yayınlamadan önce yaptığı titiz seçim; nitelik ve içerik kalitesi üzerindeki hassasiyeti, burada devreden çıkıyor. Herkesin kendi e-kitabını birkaç dakikada oluşturduğunu düşünürsek, bilgi kirliliği gibi bir tehlikeye de dikkat çekmek gerekir. Her ne kadar böyle bir tehlike söz konusu ise de, fırsat eşitliği açısından herkesin kendi kitabının yayınlamasına karşı çıkmak mantıksızdır.
Bu durumda, konu yine yayınevlerine dayanıyor. Nitelikli kitap çıkarmalarıyla yayıncılık sektöründe saygın bir yer edinen, kendi çaplarında bir marka olan yayınevlerinin çıkardığı e-kitaplar için böyle bir tehlike söz konusu olmayacaktır. Zaten günümüzde de öyle değil mi? Bir kitabın hangi yayınevi tarafından basıldığı, o kitap hakkında bir fikir edinmemiz için yeterlidir. Bu kural e-kitapta da değişmeyecek.
Basılı kitapların yerini alabilir mi?
E-kitapların, var olan kâğıt ortamın yerini asla alamayacaklarını iddia ediliyor. Bu bir yere kadar doğru bir tespit, haber sitelerinin yakın gelecekte günlük gazeteler veya haftalık haber yayınlarının yerini alamayacağı gibi. E-kitaplar, genellikle çok daha uygun bir şekilde bilgiye ulaşılması ve taşınmasına olanak veriyorlar. Örneğin, bir geziye gittiğinizde, tüm basılı malzemeyi taşımak yerine e-kitaplar ve dijital dergilerle yüklenmiş el bilgisayarını beraberinizde götürmeniz daha akıllıcadır.
E-kitapların internet üzerinden satın alınabileceğini söylemiştik. Okuyucu dilerse satın aldığı e-kitabı, yazıcıdan da bastırabilir. Ancak bu baskı izni konusunda konu tam netliğe kavuşmuş değil. Bazı e-kitap formatları, sadece okuma izni verip, yazıcıdan çıktı alma izni vermiyorlar. İşte sıkıntı burada başlıyor. E-kitaba para ödeyip satın alan okuyucu, çıktı alarak da okumak isteyebilir veya çıktıyı arşivlemek isteyebilir. Bu durumda iki seçenek daha doğrusu iki ayrı fiyatlandırma ortaya çıkıyor.
Ekrandan okursanız daha ucuz
Okuyucu internet üzerinden e-kitabı alırken, tercihini yapacak. Sadece ekrandan okumak için mi satın alacak yoksa, hem ekrandan okuyup hem de çıktı mı alacak. Bu durumda yayıncılara düşen görev, iki ayrı fiyatlandırma yapmak olacak. Sadece ekrandan okumak isteyenler e-kitapları daha ucuza elde edebilirken, ekrandan okumakla birlikte, çıktı almayı da tercih edenler farklı bir fiyat ödeyecekler. Çünkü bu durum, söz konusu kitabın kâğıt nüshasının satışını olumsuz etkileyecektir.
Gelecekteki yayınevlerinin bayileri olan kitabevlerine kitapları basılı halde değil, e-kitap formatında göndermesi planlanıyor. Bayi, kendisine ulaşan e-kitabı, bu haliyle satabileceği gibi, dileyen okuyucu için anında basarak ciltleyebilecek.
Diyelim internet üzerinden bir e-kitap satın aldınız. Aradan birkaç yıl geçti ve bu kitaba bazı ekler yapılarak yeni baskısı yapıldı. Söz konusu durum, basılı kitapta olsa, bu kitabın yeni baskısını satın almak zorundaydınız. E-kitapta ise, daha önce kitabı edinmiş olduğunuzdan küçük bir miktar ödeyerek, kitabı internet üzerinden güncelleyebilirsiniz. Öte yandan e-kitap, basılı kitapların aksine ek olarak ses, görüntü ve etkileşimli bağlantılar da içerir.
Hem yayıncı hem de okuyucuyu yakından ilgilendiren e-Kitap konusuna gelecek ay devam edeceğiz.
Melih Bayram Dede, Polen, Mayıs 2005.